Gefeliciteerd met uw goede smaak
Micha Wertheim verkent in elk van zijn shows op briljante en toch hoogst komische wijze de grenzen van het cabaret . In ‘Voor Zich Zelf’ daagt hij de toeschouwers uit om hun eigen aanwezigheid in vraag te stellen. ‘Jullie feliciteren jezelf om je goede smaak.’
Nog voor hij opkomt, wil Micha Wertheim zijn publiek al bewust op de proef stellen. Er weerklinkt een enerverend, repetitief muziekje en de lichtspots schieten alle kanten uit. En waarom laat hij in de eerste minuten die lange stiltes vallen? Omdat wij dat accepteren van hem. ‘Eigenlijk hoef ik niets meer te zeggen. Het is de hoogste vorm van intimiteit.’
Het is vooral een bevreemdend humoristisch universum dat je met Micha Wertheim betreedt. Wim Helsen dwaalt er ook wel eens rond, ver voorbij de grenzen van mainstream cabaret en comedy. De heren lijken er een duivels genoegen in te scheppen om ons te misleiden en op het verkeerde been te zetten. In ‘Voor de zoveelste keer’ had Wertheim aan één grap genoeg om door te dringen tot de essentie van taal en cabaret. Hij draaide toen zelfs haast letterlijk de tijd terug. In ‘Voor je het weet’ switchte hij tussen microfoon en laptop en noteerde wat in real time rond hem gebeurde. Een digitale caleidoscoop verbeeldde zijn schizofrene hersenactiviteit. Geen cabaretier die zijn publiek zo weet te vervreemden van de realiteit , en tegelijk toch grappig blijft.
Maar wie is dat eigenlijk, ‘zijn publiek’? We hebben hem hem zelf gevraagd.
Micha Wertheim: ‘Ik geloof dat het Hans Dorrestijn was die zei dat het publiek altijd slimmer is dan jij, omdat ze met meer zijn. Het is wel zo slim om daarvan uit te gaan. Voor je het weet ben je een cabaretier die het publiek uitlegt hoe de wereld eruit ziet, en dat is, weet ik uit ervaring, vaak erg saai om naar te kijken. Daarom zoek ik het vaak in de vorm. Wat daar voor betekenis achter zit, mag het publiek zelf uitzoeken. Wat niet wegneemt dat wij mensen ook iets doms over ons krijgen als we in een groep terechtkomen. Hoe groter de groep, hoe platter de smaak van die groep. Mensen in het publiek voelen dat ergens ook wel, en die spanning opvoeren is volgens mij waar het om gaat als je comedy of cabaret maakt.’
Maar Micha Wertheim durft ons wel heel serieus op de proef stellen. Terwijl zijn collega’s er vaak op hameren hoe belangrijk het is om het publiek aan jouw kant te houden als cabaretier, schijnt hij daar niet echt om te malen. ‘Natuurlijk moet je het publiek er bij houden,’ zegt hij daarover, ‘maar als je 49% van de zaal verliest is, dat voor de overige 51% procent van de zaal vaak veel leuker. Het hardste moet ik altijd lachen als ik het gevoel heb dat niet iedereen in de zaal het begrijpt, dan voel ik mij als publiek uitverkoren. Dat kan ook fijn zijn.’
‘Eigenlijk wil ik de zaal vooral vermaken. Als je er van uitgaat dat ze slimmer zijn dan jij, kan je ze niets leren, dus kan je alleen maar spelen met elkaar. Ik ben lang geleden begonnen als goochelaar, eigenlijk is dat waar al het theater op neer komt, mensen voor de gek houden waar ze bij zijn.’
Dat levert ook in ‘Voor Zich Zelf’ (‘Waarom zit u hier eigenlijk? Titel niet gezien?’) weer een hoop mindfucks op. Zijn herinneringen mooier dan ze in werkelijkheid waren? Is Micha Wertheim het nu al dan niet eens met Thomas Pikkety? Hoe heeft hij geleerd om zijn leugens te rechtvaardigen voor een publiek? Is een geheime one night stand gebeurd als niemand het weet? Experimentele kunst is als experimentele soep, en het decor blijkt er plots letterlijk voor Jan Lul te staan. ‘Dit is het dieptepunt van mijn geloofwaardigheid als cabaretier,’ zegt Wertheim. ‘Ik hoop dat u de ironie begrijpt van wat zich hier afspeelt.’
Het fundament van de goed doordachte grappen en beschouwingen is een diepgaand taalbewustzijn. Micha Wertheim dolt en speelt met de Nederlandse taal als de beste dichters en schrijvers. ‘Ik was een van de eerste kinderen in Nederland bij wie dyslexie werd herkend. Tot die tijd was je gewoon dom als je niet kon schrijven. Terugdenkend vermoed ik dat ik van de nood een deugd gemaakt heb. Als je moet overleven op school, verzin je gekke truckjes, en die lenigheid komt mij nog steeds van pas.’
En zo, na al die sublieme taalvondsten en metagedachten, voel je je als toeschouwer naar het einde van de voorstelling stilaan erg slim, een beetje trots zelfs dat je alles goed begrepen hebt. Maar zelfs die voldoening gunt Micha je niet. ‘Jullie gaan kijken naar een intellectuele cabaretier omdat je jezelf dan kan feliciteren met je goede smaak.’
Niet dat het allemaal één groot vooropgezet plan is van de cabaretier. Dat heeft hij nooit voor hij begint aan een nieuwe voorstelling. ‘Ergens weet ik dat ik over een onderwerp iets wil zeggen, dat is hoe ik de titel kies. Maar daarna probeer ik zo veel mogelijk grappen te verzamelen die mij leuk lijken, in de overtuiging dat als ik die volg, ik altijd ergens uit zal komen waar ik nog niet geweest ben. Deze show begint net een beetje in te dalen bij mij. Wat erna komt kan ik nog niet overzien, maar ik hoop wel dat ik mijzelf een beetje kan blijven verrassen.’
Daar zijn wij wel zeker van. Met ‘Voor Zich Zelf’ heeft Micha Wertheim opnieuw de beste, meest verrassende cabaretvoorstelling van het seizoen gemaakt, en er is geen enkele reden om te veronderstellen dat zijn inspiratie is uitgeput.
Micha Wertheim, op tour in Vlaanderen, klik hier voor de speellijst
(KM)
